Nocebo znaczy „będę szkodzić”.

Ten przypadek zaskoczył medyków .

U pacjenta zdiagnozowano raka wątroby. Przypadek beznadziejny, dano mu nie więcej niż miesiąc życia. Przewidywania lekarzy się sprawdziły. Pacjent zmarł w określonym czasie. Sekcja zwłok wykazała jednak, że doszło do tragicznej pomyłki. U pacjenta nie stwierdzono żadnych komórek nowotworowych! Miał zupełnie zdrową wątrobę. Dlaczego i na co zmarł?

Czy żyłby dalej, gdyby nie usłyszał diagnozy?

Zadziałał efekt nocebo – zły brat bliźniak efektu placebo.

Obaj tak naprawdę działają na tej samej zasadzie. Różnica polega tylko na tym, jakiego efektu spodziewa się pacjent. Jeśli pacjent spodziewa się, że lek zadziała, będzie odczuwał jego korzystne działanie- to placebo. Nocebo działa odwrotnie – stan pacjenta pogarsza się w wyniku braku wiary w skuteczność leczenia.

Według naukowców, mimo podobnego mechanizmu działania, nocebo działa znacznie silniej od placebo. Jak silne jest to działanie, tego dokładnie nie wiadomo, ale zdaniem niektórych badaczy na takiej właśnie zasadzie działają wszelkie klątwy i uroki, a nawet śmierć w wyniku voodoo może być wynikiem efektu nocebo.

Zdaniem naukowców efekt nocebo częściej dotyczy kobiet, podatni na nią są też hipochondrycy ale okazuje się, że grupą szczególnego ryzyka są także wszyscy ci, którzy czytają ulotki dołączane do leków i traktują je poważnie.

Oto autentyczny cytat z ulotki o skutkach ubocznych zażywania pewnego bardzo skądinąd pożytecznego leku:

„Możliwe skutki uboczne:

Mogą wystąpić objawy zespołu Cushinga: purpurowe rozstępy i zmiany skórne, skaza naczyniowa, trądzik, nadmierne owłosienie, zmiana sylwetki ciała, zaniki mięśni, nadciśnienie tętnicze, obrzęki, niedobór potasu we krwi, zaburzenia tolerancji glukozy i tak zwana cukrzycy posteroidowa, osteoporoza, zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia immunologiczne: spadek odporności organizmu, podatność na zakażenia, grzybice, zaburzenia gojenia ran; zaćma, jaskra, owrzodzenia przewodu pokarmowego. Poza tym zaburzenia czucia, snu, równowagi, zaburzenia psychiczne, myśli samobójcze .  Zahamowanie wzrostu u dzieci.”

Osobom o słabszych nerwach ten lek chyba bardziej może zaszkodzić niż pomóc, prawda?

Badania zjawiska nocebo przynoszą zaskakujące rezultaty.

Grupie mężczyzn podano finasteryd celem łagodzenia objawów powiększenia gruczołu prostaty. Połowie pacjentów powiedziano, że medykament może powodować zaburzenia erekcji, co było prawdą , podczas gdy druga połowa była tego nieświadoma.

W grupie „uświadomionej” aż prawie połowa uczestników informowała, że doświadczyła zaburzeń erekcji, podczas gdy w drugiej grupie odsetek ten wyniósł niecałe 15 proc..

W kolejnym eksperymencie do pokoju, gdzie znajdowali się pacjenci ze stwierdzona astmą wpuszczono opary, które według słów lekarzy miały zawierać alergen lub chemikalia. U niemal połowy badanych pojawił się napad astmy. W rzeczywistości do pomieszczenia wprowadzono pary solanki.

Takich badań przeprowadzono wiele.

Już w latach 80. ubiegłego stulecia przeprowadzano eksperymenty mające wyjaśnić ten fenomen. Badanie polegało na przepuszczaniu przez głowy studentów prądu, co mogło skutkować bólami głowy. Dwie trzecie badanych po eksperymencie zgłaszało dokuczliwe bóle pod czaszką. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że naukowcy nie zastosowali żadnego prądu. Jak się okazało, objawy zgłaszane przez studentów były wyłącznie wynikiem efektu nocebo.

W ostatnim czasie nocebo staje się udziałem szukających porady u „dr googla”, czyli na stronach internetowych.

Klikamy np. ból głowy i czytamy:

„Ból głowy może być chorobą samą w sobie, ale dość często okazuje się, że ból głowy to objaw innej choroby. Np zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – silny ból głowy jest pierwszym objawem choroby.

Tętniak mózgu – ból jest bardzo silny, występują także wymioty, podwójne widzenie, osłabienie kończyn

Guz mózgu – objawy początkowo, ze względu na powszechne występowanie bólów głowy, są zazwyczaj bagatelizowane. Chory sięga po tabletkę przeciwbólową i doznaje ulgi ….itd.”

I tak oto zwykły ból głowy zaczyna w naszej wyobraźni przeistaczać się śmiertelna chorobę . Przypasowujemy sobie objawy o których czytamy.

 

Opisane zjawisko nocebo stawia przed personelem medycznym nie lada etyczny dylemat. Z jednej strony istnieje obowiązek poinformowania pacjenta o potencjalnych powikłaniach leczenia. Z drugiej natomiast zatajenie pewnych faktów istotnie minimalizuje prawdopodobieństwo ich wystąpienia, u nie da się ukryć, sporej grupy pacjentów.

Sławny kardiolog, laureat Nagrody Nobla, Bernard Lown powiedział:

„Słowa są najpotężniejszym narzędziem jakim włada lekarz, ale słowa te, tak jak miecz obosieczny, potrafią też okaleczać zamiast leczyć”.